Serdecznie zapraszamy do Muzeum Filumenistycznego.

Muzeum Filumenistyczne mieści się w dawnym kościele ewangelickim i szkole parafialnej, która znajduje się w Bystrzycy Kłodzkiej, na Małym Rynku. Instytucja ta dostępna jest dla zwiedzających przez cały rok w następujących godzinach:

–  lipiec, sierpień: od wtorku do soboty w godzinach 9:00 – 17:00 i w niedziele
10:00 – 16:00.

– w pozostałych miesiącach od wtorku do soboty w godzinach 8:00 – 16:00 i
w niedziele 10:00 – 15:00.

W poniedziałki muzeum jest nieczynne.

Ceny usług muzealnych przedstawiają się następująco:

– bilety wstępu: normalne – 7,00 zł i ulgowe – 5,00 zł

– wstęp na lekcję muzealną – 2,00 zł

– wstęp na warsztaty muzealne – 3,50 zł

– oprowadzanie grup (25 osób) – 25,00 zł

Turyści mogą dokonywać rezerwacji telefonicznie: 74 811 06 37, e-mailem: muzeum.filumen@wp.pl bądź też osobiście w sekretariacie muzeum.

Muzeum posiada również ofertę sprzedaży zapałek w wyjątkowych opakowaniach.
Z pewnością każdy turysta znajdzie dla siebie coś odpowiedniego, nie tylko pod względem stylu, ale również i ceny opakowań, gdyż pudełko zapałek można kupić już od 0,60 zł.
W muzeum można nabyć także zapałki ekskluzywne. Poza tym w stałej sprzedaży znajdują się informatory i publikacje muzealne, a także różnorodne wydawnictwa dotyczące historii, sztuki i turystyki, w tym mapy i przewodniki po Ziemi Kłodzkiej. Ważne jest, że Muzeum Filumenistyczne od lat współpracuje z polskimi filumenistami, a także przedstawicielami producentów zapałek: B.L. Match Jamno, Euromatch z Bystrzycy Kłodzkiej, Firmą Wołoszyn z Warszawy, Fabryką Zapałek Czechowice S.A. w Czechowicach-Dziedzicach oraz  Europe Match  w Szegedzie (Węgry).

 

Muzeum Filumenistyczne posiada własną stronę internetową, www.muzeum.filumenistyka.pl, na której umieszczane są wszelkie aktualności, informacje dotyczące historii obiektu, prowadzonej działalności wystawienniczej i edukacyjnej, jak również lista imprez odbywających się w muzeum.

 

RYS HISTORYCZNY

Muzeum Filumenistyczne zainaugurowało działalność 22 lipca 1964 r. w dawnym kościele ewangelickim oraz byłej szkole parafialnej, których klasycystyczne budowle pochodzą z lat 1821-1822. Należy zaznaczyć, że muzeum jest jedyną tego typu placówką muzealną w Polsce oraz jedną z niewielu na świecie. Pierwsza wystawa przygotowana
w muzeum poświęcona została historii niecenia ognia oraz rodzajom zapałek wytwarzanych w bystrzyckich zakładach zapałczanych. W 1968 r. przekazano placówce przylegający budynek dawnej plebani. Ciągnące się latami remonty zakończono wreszcie w 1973 r. Systematycznie wzrastały zbiory placówki, m.in. dzięki współpracy z zagranicznymi towarzystwami filumenistycznymi. Muzeum Filumenistyczne w Bystrzycy Kłodzkiej to jedyne muzeum w Polsce, w którym są gromadzone eksponaty dotyczące niecenia ognia. Dlatego nie należy mylić tego muzeum z jakimikolwiek muzeami i zbiorami muzealnymi,
w których znajdują się jedynie zapałki. Nazwa tego muzeum związana jest z dziedziną nauki, jaką jest filumenistyka. Wyraz ten pochodzi z dwóch języków, od greckiego słowa phileo – miłować i łacińskiego lumen – światło. Oznacza kolekcjonowanie etykiet zapałczanych, opakowań zapałczanych, przedmiotów związanych z metodami niecenia ognia.
Filumenistyka obejmuje w zasadzie dwa kierunki: naukowo badawczy, którego celem są prace badawcze z zakresu historii niecenia ognia i rozwoju przemysłu zapałczanego oraz kierunek zbieracki, którego celem jest zbieranie wszelkich obiektów związanych z ogniem.

Ojczyzną filumenistyki jest Anglia. To właśnie tam ok.1950 roku powstały pierwsze stowarzyszenia i kluby zbieraczy. W Polsce pierwsza tego typu organizacja powstała
po 1955 r. Ruch filumenistyczny w Polsce koordynuje Komisja Filumenistyki przy Zarządzie Głównym Polskiego Związku Filatelistów. Do najsilniejszych liczebnie i organizacyjnie ośrodków życia filumenistycznego należą: Anglia, Belgia, Holandia, Polska i Węgry.
Etykieta zapałczana, podobnie jak znaczek pocztowy, jest małym dziełem sztuki graficznej,
a pod względem tematyki-ilustrowaną kroniką naszego życia.

Ponadto posiada eksponaty służące do niecenia ognia: różnego rodzaju zapalniczki (gazowe, benzynowe, czy też chemiczne), krzesiwa metalowe i skałkowe, a także zapałki i lampy. Bystrzyckie muzeum, ze względu na gromadzenie i sprzedaż zapałek, często nieprecyzyjnie określane jest mianem Muzeum Zapałek.

Ekspozycję główną otwiera historia metod rozwoju niecenia ognia, a więc niemalże historia rozwoju cywilizacji. Pierwszym sposobem niecenia ognia było pocieranie o siebie dwóch kawałków drewna. Podobnie posługiwano się krzesiwami, których to zestaw możemy podziwiać w chwili rozpoczęcia zwiedzania Muzeum. Różnią się one między sobą kształtem, rozmiarem i wzorem, ale wszystkie mają jednakowe zastosowanie, służą bowiem
do rozpalania ognia.

W dalszej części gablot prezentują się krzesiwa z XVII wieku, które przypominają ówczesną broń palną i działają na podobnej zasadzie. Przybory te noszono w różnego typu woreczkach. Krzesiwa niekiedy zawieszano przy pasie. Bywało też ono oprawiane w dolną krawędź torebki na przybory. Okazy takie spotyka się w Azji Wschodniej, gdzie nazwano je „czukmukami”.

Znane są również metody wzniecania ognia przez tarcie lub wiercenie przyrządami wykonanymi z drewna. Jednym z nich jest piła ogniowa, która składa się z jednego lub dwóch kawałków bambusa i z paska trzciny. Jednym kawałkiem piłuje się w ukośnych rowkach drugiego. Jest to metoda występująca tylko na niewielkim terenie części Indii oraz Australii. Znane jest również działanie świdra ogniowego, które polega na szybkim obracaniu w obu dłoniach drewnianego „świdra” w innym kawałku drewna.
Wśród starożytnych Egipcjan rozpowszechniona była metoda optyczna. Wykorzystywali oni soczewki i wklęsłe zwierciadła do rozpalania ognia od promieni słonecznych.

Wszystkie w/w metody opisane zostały w sposób zwięzły i przejrzysty, a przeczytać o nich można w umieszczonych na sali planszach.

Unikalnymi eksponatami w muzeum i kolejnymi metodami niecenia ognia są zapalniczki. Pierwsza mechaniczna zapalniczka została wynaleziona i używana na początku XIX wieku. Była to tzw. zapalniczka pneumatyczna w kształcie tłoku. Dzięki kompresji powietrza podczas szybkiego poruszania się tłoku dochodziło do zażarzenia się umieszczonego na nim materiału łatwopalnego, którym był zwykle jakiś zwęglony niewielki kawałek tkaniny.

Największy rozgłos zyskał wynalazek niemieckiego naukowca Doebereinera.
W roku 1823 wyprodukował on i wprowadził w użycie pewne specyficzne urządzenie. Skonstruował bowiem chemiczną zapalniczkę w postaci cylindra wypełnionego kwasem siarkowym. Przy użyciu cynku oraz platyny dochodziło do reakcji chemicznej, wskutek której powstawał ogień.

W zbiorach zapalniczek, które są wystawione na ekspozycję stałą, znajdują się również współczesne, tzw. benzynowe. Wynalezione zostały w 1909 roku przez naukowca Welsbacha. Ich postać po wielu modernizacjach przetrwała do czasów dzisiejszych. Są to zapalniczki, które posiadają specjalny krzemień ze stopu z ceru. Przez jego szybkie pocieranie twardym metalem w kształcie kółka dochodzi do powstania iskry zapalającej knot nasączony benzyną. W kolejnych gablotach znajdziemy zestaw zapalniczek na paliwo płynne: kółkowe zwykłe, kółkowe mechaniczne i zapalniczki gazowe.

W muzeum zgromadzono również zapalniczki „wisiorki”, zapalniczki w kształcie zabawek, jak również zapalniczki z pozytywką, czy też zapalniczki wyrabiane przez żołnierzy podczas I i II wojny światowej z łusek po nabojach. Zbiór zapalniczek eksponowany
w gablotach ukazuje jak przeróżne i zadziwiająco oryginalne mogą mieć kształty.

Kolejne gabloty dotyczą słynnych zapałek, gdyż jest to najwygodniejszy i zarazem najprostszy sposób wzniecania ognia. W muzeum znajdują się pierwowzory dzisiejszej zapałki w kształcie świeczki złożonej z knota i parafinowej otoczki. Natomiast pierwsze zapałki zostały wynalezione w Chinach w 570 r. n.e. Składały się z patyka sosnowego
z główką z siarki. W Europie pierwsze zapałki wynalazł francuski chemik Chancel w 1805 r. Były to tzw. zapałki maczane. Składały się one z patyczka nasączonego chloranem potasu. Wkładano je do szklanego naczynia ze stężonym kwasem siarkowym i w czasie wyciągania dochodziło do zapalenia.

Przełomem w dziejach zapałki było wynalezienie tzw. zapałki potarkowej.
Przez pocieranie o szorstką powierzchnię patyczka z substancją łatwopalną, którą były związki białego fosforu, dochodziło do zapalenia. Ten rodzaj wynalazł Walker w Anglii
w 1826 r.

W gablotach, obok zapałek i zapalniczek, pokazano – na przykładzie Bystrzyckich Zakładów Przemysłu Zapałczanego – proces produkcji zapałek.

Wystawione zostały zdjęcia fabryki oraz próbki kilku składników chemicznych wchodzących w skład masy zapałczanej, są to m.in.: fosfor czerwony, siarka, czy też chloran potasu. Pomiędzy ustawiono piece stalowe, które świetnie pasują do tematyki ekspozycji.

Oprócz tego część gablot zawiera eksponaty dotyczące lamp oliwnych, podstawek
na świeczki i zapałki, a także popielniczki i obcinarki do cygar, bowiem wszystkie wymienione przedmioty pozostają w ścisłym związku z ogniem.

Na górnej sali muzeum wystawione zostały etykiety i opakowania zapałczane. Prezentowane są z okresu od przełomu XIX/XX w. po czasy współczesne. Oprócz etykiet polskich zobaczyć można etykiety i opakowania zapałczane z różnych krajów świata
m.in. z Francji, Wielkiej Brytanii, Rosji, USA, Indii i Chin. Różnorodność motywów i tematów na nich występujących jest właściwie nieograniczona. Na sali tej organizowane są także wystawy czasowe.

Dodatkowo w muzeum istnieje dział regionalny, który poświęcony jest głównie historii miasta i okolicy. Wystawa dotycząca Bystrzycy Kłodzkiej znajduje się w galerii muzealnej i przybliża dzieje oraz zabytki miasta. Na ekspozycję składają się eksponaty
ze zbiorów Działu Regionalnego bystrzyckiego muzeum: obrazy olejne, akwarele, rzeźby, archiwalne fotografie i czasopisma, a także wielkoformatowe plansze z bogatym materiałem ikonograficznym. Ozdobę ekspozycji stanowi unikatowa, średniowieczna księga miejska, datowana na lata 1398 – 1497. Wymieniane w niej zawody i ulice wskazują, że ludność Bystrzycy zajmowała się w większości rzemiosłem, w ramach którego najbardziej rozwinięte było sukiennictwo oraz warzenie i wyszynk piwa. Prawo wyłącznej sprzedaży piwa
w promieniu jednej mili od miasta było potwierdzanym przez kolejnych władców przywilejem miast Ziemi Kłodzkiej.

Ponadto, w pomieszczeniu obok galerii muzealnej, oglądać można 70 prac satyrycznych autorstwa Andrzeja Mleczki. Wszystkie prace pochodzą z kolekcji Muzeum Filumenistycznego, na którą składa się ponad 200 rysunków. Prezentowane rysunki dotyczą różnych sfer życia społecznego m.in. takich jak polityka, wiara, czy stosunki międzyludzkie. Wystawa została przygotowana w styczniu 2011 r. jako ekspozycja stała.

 

 

Obecnie w Muzeum podziwiać można dzwon, który niebawem zawiśnie w kaplicy św. Floriana. Święty Florian w 2008 r. został powołany na patrona Bystrzycy Kłodzkiej. Corocznie, podczas majowego weekendu, na Górze Floriana odbywa się Jarmark Floriański, który przyciąga wielu turystów, mieszkańców okolicznych miejscowości, a także dolnośląskie media. Impreza ta ma ogromny wpływ na wzrost zainteresowania kaplicą.

Każde muzeum, poza działalnością wystawienniczą, prowadzi również działalność edukacyjną. Bystrzyckie muzeum nie jest tutaj wyjątkiem. Działania te w Muzeum Filumenistycznym cieszą się niemałym powodzeniem wśród dzieci i młodzieży.
W ofercie przygotowane zostały, m.in. lekcje muzealne dotyczące filumenistyki oraz historii niecenia ognia. Zajęcia odbywają się we wcześniej umówionym terminie, w muzeum
w oparciu o eksponaty, slajdy bądź też w terenie. Forma wszelkich zajęć dostosowana jest
do wieku uczniów. „Historia niecenia ognia” to najbardziej popularna lekcja wśród młodych ludzi. Opowiada ona bowiem o metodach rozpalania ognia od czasów prehistorycznych
aż po współczesne. Droga ta, od drewna do zapalniczek, obrazuje potęgę człowieka,
dla którego dobrze wykorzystany ogień może być przyjacielem.

Innym tematem lekcji jest historia Bystrzycy Kłodzkiej, która przybiera formę spaceru po mieście. Dla najmłodszych jest to dodatkowa atrakcja. W czasie lekcji uczniowie oglądają dany obiekt i wsłuchują się w opowiadania przewodnika, który jest pracownikiem muzeum. Uczestnicy mogą przy tym zdobyć zarówno wiedzę teoretyczną, jak i praktyczną, gdyż omawiany obiekt mogą zobaczyć bądź też nawet dotknąć, co dla dzieci bywa bardzo ważne.

Ponadto od 2009 r. w muzeum działa Klub Miłośników Sztuki. Jest to oferta zajęć pozalekcyjnych skierowana do młodzieży gimnazjalnej i licealnej. Klub zrzesza miłośników sztuki ze szkół gminy Bystrzyca Kłodzka. Zajęcia odbywają się również w siedzibie muzeum przy Małym Rynku. Klub gromadząc młodzież w czasie wolnym, stwarza możliwość rozwoju zainteresowań z zakresu sztuk plastycznych, filmu, teatru, muzyki i historii regionu. Uczestnictwo w zajęciach, które prowadzą historycy sztuki oraz zaproszeni goście, jest bezpłatne.

Kolejnym działaniem prowadzonym na rzecz dzieci jest tzw. latające muzeum.
Jego idea zrodziła się z potrzeby krzewienia zainteresowania historią i sztuką oraz z potrzeby budzenia wśród młodzieży ciekawości regionu, w którym mieszkają.

Oferta bezpłatnych zajęć skierowana jest dla dzieci ze szkół podstawowych, mieszkających na wsiach w gminie Bystrzyca Kłodzka. Wizyty w szkołach wiejskich odbywają się głównie jesienią. Zajęcia prowadzi dyrektor muzeum, historyk sztuki – Tomasz Nowicki. W programie przewidziane są zajęcia konwersacyjne połączone z prezentacjami multimedialnymi.

Podziel się tym artykułem!