6 maja 1840 roku do powszechnego użytku w Wielkiej Brytanii wszedł pierwszy na świecie, przyklejany znaczek pocztowy. Ze względu na swój kolor oraz nominał zwany jest Penny Black – czarną jednopensówką. Jak rozpoczęła się jego historia? Co przedstawia? Co oznaczają pojawiające się na nim litery? Na te oraz inne pytania postaram się odpowiedzieć w poniższym artykule. Zapraszam do lektury!

 

Brytyjska reforma pocztowa – jak to się zaczęło?

Wiek XIX przyniósł ze sobą wiele zmian. W pierwszych dekadach stulecia Wielka Brytania mogła pochwalić się stopniowo rozrastającą się siecią kolejową, coraz to nowszymi fabrykami powstającymi w pobliżu miast oraz kwitnącym handlem zagranicznym. Jednak jeżeli chodzi o funkcjonowanie ówczesnego systemu pocztowego, najłatwiej byłoby je scharakteryzować jako tkwiące w dawno minionej epoce. Jeszcze w 1812 r. opłata za wysłanie listu była niewyobrażalnie wysoka i zależała od jego wagi oraz dystansu jaki miał przebyć. Aby dostarczyć przesyłkę z Londynu do Edynburga trzeba było zapłacić 1 szylinga i 1 ½ pensa, co w tamtym czasie równało się dziennej pensji – kwota będąca całkowicie poza zasięgiem osób pracujących! Często zdarzało się, że opłata pocztowa była uiszczana dopiero w momencie dostarczenia listu, co było powodem nagminnego nieprzyjmowania korespondencji przez odbiorców. Taki stan rzeczy niezmiennie trwał do roku 1837. Wtedy bowiem mężczyzna imieniem Rowland Hill w serii pamfletów zamieścił kilka propozycji, które stały się zaczątkiem radykalnych zmian.

Hill przeszedł do historii jak twórca nowatorskiego planu reform pocztowych. Nawoływał do ustalenia jednolitej, niskiej opłaty pocztowej, płatnej z góry dla listów o standardowej wadze wysyłanych na terenie Wysp Brytyjskich. Nowa stawka miała zwiększyć dostęp do usług pocztowych niemal dla każdego obywatela. Do dopracowania pozostawała jeszcze kwestia właściwego oznaczenia opłaconej przesyłki. Także i w tym względzie Hill wykazał się kreatywnością sugerując wprowadzenie specjalnych kopert i papierów listowych (co spotkało się z krytyką i brakiem uznania – patrz: papeteria Mulready’ego), bądź drukowanych znaczków będących „kawałkiem papieru na tyle dużym, aby opatrzyć go pieczęcią i pokryć jego tył klejącym płynem”.

W 1839 r. reforma pocztowa oficjalnie weszła w życie, a jej pomysłodawca rozpoczął pracę jako doradca Skarbu Zjednoczonego Królestwa. O sukcesie reformy dużo mówią nam liczby – w pierwszym roku jej obowiązywania ilość przesyłanych listów zwiększyła się z ok. 76 mln na prawie 170 mln sztuk, zaś pomysł Hill’a wkrótce został przyjęty na całym świecie.

Pierwszy znaczek pocztowy w historii

Wprowadzona brytyjska reforma postępowała dość szybko. Wraz z początkiem stycznia 1840 r. ustalono, że opłata pocztowa za list lżejszy niż ½ uncji będzie wynosić 1 pensa. Prawie cztery kolejne miesiące zajęły prace nad znaczkami oraz wspomnianą powyżej papeterią. Ogólny wygląd pierwszego znaczka również zawdzięczamy Rowlandowi Hill’owi – to on zaproponował aby znalazł się na nim prosty wzór ukazujący lewy profil ówcześnie panującej królowej Wiktorii. Wzorem dla portretu na czarnej jednopensówce stał się medal autorstwa Williama Wyon’a przedstawiający Wiktorię, jeszcze wtedy księżniczkę, w wieku 15 lat. Wizerunek ten nie zmienił się przez cały okres jej panowania – można zatem stwierdzić, że królowa również nigdy nie miała okazji się zestarzeć.

Według pierwotnego założenia każdy ze znaczków miał być w kształcie kwadratu o bokach mierzących ³/₄ cala. Hill szybko zrezygnował z tych wymiarów i orzekł, że znaczek powinien być wysoki na ⁷/₈ cala tak, aby u dołu umieścić dodatkowy napis informujący o kwocie jaką za niego zapłacono. Tło znaczka tworzy skomplikowany, trudny do podrobienia gilosz (rysunek ornamentowy). Górne narożniki zajmują niewielkie krzyże maltańskie ozdobione w centrum dyskami solarnymi. Z kolei dolne narożniki zawierają kwadratowe pola z literami określającymi pozycję jaką zajmował znaczek w arkuszu drukarskim. O czym mowa? Otóż pierwsze znaczki drukowane były z matryc zawierających po 240 sztuk każda – 20 pionowo, 12 poziomo. Litera po lewej stronie (od A do L) była oznaczeniem poziomego rzędu, zaś ta po prawej rzędu pionowego (od A do T). Znaczki początkowo nie posiadały perforacji – wprowadzono ją na stałe dopiero w 1854 r. Zanim można było ich użyć koniecznym było przecięcie ich nożyczkami. Dodatkowo każdy ze znaczków opatrzony był znakiem wodnym – tzw. małą koroną w latach 1840-1855 oraz dużą koroną między 1855 a 1879 r.

Choć czarna jednopensówka produkowana była jedynie przez rok, nie należy ona do rzadkich okazów – wydrukowano ich aż 68 milionów! Znacznie bardziej unikalnymi są tzw. Twopenny Blue, niebieskie dwupensówki, używane do listów o wadze nieprzekraczającej 1 uncji, które weszły do obiegu 8 maja 1840 r. Tych wydano „zaledwie” 6,5 miliona.

Ponieważ Penny Black i Twopenny Blue były pierwszymi znaczkami pocztowymi na świecie, nie umieszczono na nich informacji z jakiego kraju pochodzą. I tak pozostało do dziś, co czyni brytyjskie znaczki wyjątkowymi względem innych. Tradycja kontynuowana jest również w przypadku występującego na nich przedstawienia – nadal cechą wyróżniającą znaczki brytyjskie jest głowa obecnie panującego monarchy zwrócona w lewą stronę.

Czas na zmiany – pojawienie się czerwonej jednopensówki

Chociaż pierwsze znaczki odniosły wielki sukces, daleko im było do ideału. Ponieważ Penny Black, według zamysłu Hill’a, była drukowana w kolorze czarnym, po nadaniu listu należało opatrywać ją pieczęcią w kolorze czerwonym, aby ta była dobrze widoczna. Po pewnym czasie co sprytniejsi odkryli, że usunięcie stempla nie sprawia zbyt dużych problemów a znaczek nadaje się do ponownego wykorzystania. Inni w tym celu przed nadaniem przesyłki pokrywali znaczki żelatyną. Mimo, że praktyki te nie należały do szeroko rozpowszechnionych, to i tak dość szybko zaczęto im przeciwdziałać.

Podstawowym źródłem powyższego problemu była znaczna różnica trwałości między tuszem czerwonym i czarnym. Podczas, gdy pierwszy był łatwy do zmycia, drugi był aż nadto trwały. Ponieważ sytuacja wymagała aby tylko stempel nadania był odporny na uszkodzenie, rozpoczęto prace nad zmianą koloru znaczka. Podczas tzw. „prób tęczowych” przetestowano wiele barw i rodzajów tuszów. Na ich podstawie Hill dokonał wyboru: czerń od tego czasu była zarezerwowana dla stempli, zaś czerwień dla znaczka o wartości 1 pensa.

Nowa, czerwona jednopensówka – Penny Red, została wprowadzona do użytku 10 lutego 1841 r., a do druku znanej nam już niebieskiej dwupensówki zaczęto stosować tusz lepszej jakości. Obydwu znaczków używano jeszcze przez kolejne 38 lat.

Reforma pocztowa wkrótce rozprzestrzeniła się poza granice Wielkiej Brytanii. W 1843 r. dotarła do Brazylii, w 1847 r. do USA i na Mauritius, a w 1849 r. do Francji i Belgii. Z kolei w Polsce pierwszy znaczek ukazał się w 1860 r.

Paulina Moszczyńska

Źródła:

Wikipedia
National Postal Museum
Web.archive.org
Linn’s stamp news

 

Powiązane eksponaty użytkowników MyViMu:

 

 

Podziel się tym artykułem!