Medal kolejowy rocznicy Magistrali Węglowej

70 LAT MAGISTRALI WĘGLOWEJ ŚLĄSK – PORTY 1933 – 2003 / JÓZEF NOWKUŃSKI 1868 – 1952 BUDOWNICZY MAGISTRALI WĘGLOWEJ

---------------------------------------------------------------------------------------------

Magistrala Węglowa to sztandarowa inwestycja kolejowa w okresie międzywojennym. Aby zrozumieć potrzebę budowy tego połączenia kolejowego a jednocześnie trudności w jego realizacji należy zdawać sobie sprawę z geograficzno – polityczno – ekonomicznej sytuacji w jakiej znalazła się Polska w tamtym czasie. Wprawdzie Polska odrodziła się w roku 1918, ale Górny Śląsk wrócił do Polski dopiero w roku 1921 po trzecim powstaniu śląskim. W latach dwudziestych gdy w Europie zwłaszcza w państwach skandynawskich powstało zapotrzebowanie na węgiel jego wywóz ze śląskich kopalń realizowany był liniami kolejowymi biegnącymi głownie przez teren Niemiec. To stała się niemożliwe po wybuchu wojny celnej między Polska a Niemcami w roku 1925 (do tego roku transport przez teren Niemiec oraz sprzedaż polskiego węgla były chronione postanowieniami traktatu wersalskiego). Po roku 1925 transport koleją węgla do portów bałtyckich odbywać się musiał liniami okrężnymi. Dodatkowo skomplikowała się sytuacja polityczna w Gdańsku, który posiadał status „miasta wolnego” ale decydował w nim niechętny Polsce czynnik niemiecki. Dlatego potrzeba budowy linii kolejowej między kopalniami Śląska a budowanym portem w Gdyni stała się narodową koniecznością. Jeszcze przed formalnym podjęciem decyzji o obudowie nowego połączenia oddano do eksploatacji w roku 1927 odcinek kolejowy Kalety – Podzamcze, który ułatwiał bezpośredni wyjazd ze Śląska i w zamyśle twórców była pierwszym ogniwem planowanej magistrali węglowej. Według planów magistrala węglowa miała się składać z dwóch odcinków: południowego (Herby Nowe – Karsznice – Inowrocław) oraz północnego (Bydgoszcz – Maksymilianowo – Bąk – Kościerzyna – Gdynia). Między Inowrocławiem a Bydgoszczą miała się wpisywać się w istniejącą linię kolejową, a dla ominięcia węzła Bydgoszcz Główna przewidziano obwodnicę od Nowej Wsi Wielkiej przez Bydgoszcz Kapuściska (obecnie Bydgoszcz Wschód). Odcinek Bydgoszcz Wschód – Maksymilianowo oddano do eksploatacji w roku 1928 a odcinki Nowa Wieś Wielka – Bydgoszcz Wschód, Maksymilianowo – Bąk i Kościerzyna – Gdynia w roku 1930. W tym też roku minister komunikacji dokonał uroczystego otwarcia końcowych odcinków magistrali: w dniu 8 listopada odcinka Herby Nowe – Karsznice i w dniu następnym odcinka Maksymilianowo – Gdynia. Budowa obiektów towarzyszących na tych odcinkach nie była w pełni ukończona umożliwiała jednakże podjęcie ich ograniczonego wykorzystania. Niestety, nie została ukończona budowa odcinka z Karsznic do Inowrocławia (w końcu roku 1930 zaawansowanie budowy wyniosło 47%). Ze względu na zaistniały światowy kryzys gospodarczy zabrakło środków na ukończenie magistrali i dlatego polski rząd dokończenie budowy i eksploatację magistrali w roku 1931 przekazał nowo powołanemu Francusko – Polskiemu Towarzystwu Kolejowemu (FPTK). Zgodnie z umową spółka ta otrzymała do użytkowania na 40 lat (od roku 1933) odcinki Herby Nowe – Inowrocław i Nowa Wielka – Gdynia o łącznej długości 458 km oraz odnogę Siemkowice – Częstochowa. Obowiązkiem FTPK była budowa brakującej części linii od Karsznic – do Inowrocławia o długości 156 km oraz budowa obiektów towarzyszących. Oddanie do eksploatacji środkowego odcinka nastąpiło 01.03.1933 r. co umożliwiło rozpoczęcie tymczasowego wykorzystania magistrali. Tymczasowego, bo wiele obiektów było jeszcze nieukończonych. Pełna eksploatacja magistrali na całej jej długości mogła się odbywać dopiero od roku 1937. Widniejąca na awersie medalu data 1933 upamiętnia właśnie otwarcie środkowego odcinka magistrali i jest symboliczną datą rozpoczęcia funkcjonowania Magistrali Węglowej. Dyrektorem budowy przez cały jej okres był inżynier kolejnictwa Józef Nowkuński i to jego portret widnieje na rewersie medalu. Magistrala węglowa po jej oddaniu zyskała bardzo duże znaczenie jako najlepsze połączenie Śląska z centralnymi i północnymi rejonami Polski oraz odgrywała znaczącą rolę jako linia tranzytowa w osi południe – północ Europy. Po II wojnie państwo polskie przejęło linię spłacając wspólników spółki FTPK. Ze względu na powojenne zmiany granic północny odcinek magistrali węglowej stracił na znaczeniu, a odcinek południowy stanowi obecnie znaczącą część linii o symbolicznej nazwie magistrala Śląsk – Porty i dalej służy jako podstawowe połączenie między Śląskiem i portami Trójmiasta.