Pierwsze murowane zamki konwentualne. Grudziądz

Zamek komturów krzyżackich w Grudziądzu (ordensburg Graudenz) , według mnie był jednym z najciekawszych krzyżackich zamków. Usadowiony został na wysokiej wiślanej skarpie, dominował na leżącym u podnóża miastem i tworzył z nim wspólny system fortyfikacyjny. Widok tego całego założenia – ogromne zamczysko i mur ceglanych wysokich spichlerzy miejskich, musiał budzić w tamtych czasach respekt u płynących Wisłą podróżników. Budowę zamku właściwego rozpoczęto prawdopodobnie około roku 1267, choć niektóre przekazy historyczny datują ją na wcześniejszą, a w 1300 dom główny był już właściwie gotowy. Plan zamku możliwe że powstał już w połowie XIII w i począwszy od zaczynu w postaci murów obwodowych był realizowany do pierwszego ćwierćwiecza wieku następnego. Czyli  wysoce prawdopodobnym jest datowanie tego plany na starszy niż Malbork. Pewnikiem jest, iż w 1290 poświęcono kaplicę (kościół) zamkową, czyli na pewno urzędował już tam komtur i miał swoją siedzibę konwent braci rycerzy (sześciu + 3 księży). Z zachowanych opisów i lustracji wynika, że zamek był bardzo bogato zdobiony architektonicznie, a wyposażenie kaplicy zamkowej uchodziło za jedno z najciekawszych w państwie  rycerzy spod czarnego krzyża. Niektóre z tych  rzeźb zostały wtórnie umieszczone w okolicznych kościołach. Główny dom, czyli zamek wysoki miał rzut nieregularny na planie trapezu  z okazałym skrzydłem południowym, w którym umieszczono kapitularz, refektarz i kaplicę, z ołtarzem skierowanym na wschód. Takie rozplanowanie głównego skrzydła było charakterystyczne dla wczesnych zamków krzyżackich. Elewacje tego skrzydła zdobiły duże blendy, które prawdopodobnie miały podkreślać potęgę samej budowli (podobnie jak w zamku malborskim). Pozostałe skrzydła były mniej okazałe i mieściły pomieszczenia takie jak sypialnia konwentu, infirmeria, mieszkanie komtura i inne pomieszczenia gospodarcze. Grudziądzki zamek posiadał najciekawiej zdobiony bergfried, mianowicie wykonane z zielonej glazurowanej cegły pasy, obejmujące całą wieżę. Był to jedyny znany  przypadek takiego zdobienia wieży w krzyżackiej budowli. Wejście do wieży znajdowało się 14 m nad poziomem dziedzińca i wiodło po mostku zwodzonym zamykanym od jej strony, co było charakterystyczne dla zamków zakonnych budowanych do połowy XIV w. W 1388 roku w wyniku podmycia przez Wisłę runęła część skrzydła zachodniego, które odbudowano jeszcze za czasów krzyżackich. Wtedy też prawdopodobnie zniszczone zostało potężne gdanisko, je tez odbudowano, nie mam wiedzy, a na znanych rycinach gdaniska jakos nie widać. Wjazd do zamku prowadził od strony miasta i wiódł przez długie przedzamcze, dwie bramy i most zwodzony nad suchą fosą. Główny zamek otoczony był podwójnym murem, posiadał parcham i jak na wiek XIV posiadał niezłe właściwości obronne.

W czasie wielkiej wojny 1410 r jego zdolności obronne były już niewystarczające i został dość łatwo zdobyty przez wojska Jagiełły. Po pokoju toruńskim wszedł w skład Rzeczpospolitej i pełnił funkcje siedziby starostwa. Kres budowli przyszedł, gdy król pruski Frycek przeznaczył go jak rezerwuar cegły dla budowanej opodal cytadeli. Defakto wiele pożytku z niej nie mieli, gdyż zaprawa która tą cegłę wiązano miała tak dużo białka zwierzęcego (może nie tylko zwierzęcego), że podczas rozbiórki nie dawała się od niej oddzielić. Pozostawiono tylko wieżę zwana Klimek, którą Niemcy wysadzili w 1945 roku podczas obrony miasta. Dzisiaj odbudowana w 2014 wieża jest dostępna dla szerokiej publiczności jako punkt widokowy.

Elewacje na podstawia rysunków Conrada Steinbrechta.

Plan zamku wg Marcina Wiewióry

Link do innego rysunku:

https://myvimu.com/exhibit/54911527-zamek-krzyzacki-w-grudziadzu