Broń brytyjskiej piechoty - II wojna światowa
Wystawa broni strzeleckiej używanej przez wojska brytyjskie (oraz także Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie) w okresie II wojny światowej.
Wszystkie eksponaty pochodzą z kolekcji: https://myvimu.com/collection/47793280
Ręczny karabin maszynowy Bren Mk IM
Standardowy (od 1938 do 1992) ręczny karabin maszynowy Armii Brytyjskiej. Był licencyjną odmianą czechosłowackiego erkaemu ZB-26ZB-26, przystosowaną do strzelania brytyjską amunicją 0,303 cala (7,69 mm). Jego nazwa jest akronimem miejsc opracowania i produkcji: BR- (od Brno) -EN (od Enfield). Przy niezbyt wyśrubowanej szybkostrzelności teoretycznej (co odpowiadało oczekiwaniom British Army, uważającej wysoką szybkostrzelność broni tej klasy za niepotrzebne marnowanie amunicji), Breny cechowały się znakomitą celnością i pewnością działania w najtrudniejszych warunkach. Jako ciekawostkę warto na przykład odnotować, że instrukcja obsługi Brena praktycznie nie przewidywała możliwości zacięć spowodowanych pęknięciem, czy innym podobnym uszkodzeniem części broni (jako prawie wyłączną realną przyczynę zacięć uznawano wady amunicji, stąd typowe zalecenie, to: "Broń się zacięła? Usuń wadliwy nabój i strzelaj dalej"). Breny produkowano początkowo w Wlk. Brytanii (Royal Small Arms Factory w Enfield Lock i zakłady Daimler), a następnie również w Kanadzie (zakłady John Inglis w Toronto) i Australii (Lithgow Small Arms Factory). Po II wojnie światowej broń przekonstruowano na przepisowy nabój 7,62 mm NATO. Ostatni raz używano jej bojowo w 1982, w wojnie falklandzkiej oraz w operacji "Pustynna Burza" w 1991, a rok później wycofano z uzbrojenia wojsk brytyjskich ("Breny" zostały zastąpione karabinami maszynowymi L7, czyli licencyjnymi belgijskimi FN MAG). Podczas II wojny światowej używany również przez Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Zgodnie z przedwojennymi i wojennymi regulaminami, Bren miał stanowić podstawowy środek walki drużyny piechoty, a pozostałe uzbrojenie żołnierzy (karabiny, pistolety maszynowe) miało służyć przede wszystkim do wzmiacniania jego siły ognia oraz do osłony sekcji Brena podczas zmiany stanowiska, ewentualnie również do walki z pojedynczymi celami (na które "nie warto było" angażować Brena). W związku z tym, każdy zołnierz w drużynie przenosił zapas dodatkowej amunicji przeznaczonej do erkaemu. Łącznie drużyna dysponowała co najmniej 20 zapasowymi magazynkami do "swojego" Brena (chociaż często żołnierze woleli nosić więcej) po 28-30 nabojów każdy. Wspomniana sekcja Brena składała się z trzech żołnierzy: 1. Dowódca sekcji (będący równocześnie zastępcą dowódcy drużyny). 2. Celowniczy ("Number 1"). 3. Amunicyjny ("Number 2"). Do jego obowiązków należała, między innymi, wymiana rozgrzanej lufy (czynność ta zajmowała zaledwie 6 - 8 sekund i nie wymagała - w przeciwieństwie np do wymiany lufy w niemieckim MG-42 - użycia rękawicy). W roku 1944 liczba wyprodukowanych Brenów umożliwiła wprowadzenie drugiego erkaemu w niektórych drużynach . Było to ułatwione, gdyż każdy z żołnierzy piechoty szkolony był w podstawach obsługi tej broni. Z Brenów zasadniczo prowadzono ogień krótkimi seriami (3 - 5 nabojów) do konkretnych celów. Stosowano także (w obronie) technikę ognia skrzydłowego z zakrytych stanowisk (wzdłuż ustalonej rubieży ogniowej, bez widoczności celu). Regulaminy podkreślały jednak, że priorytetem jest celność i że nie należy jej poświęcać na rzecz większego natężenia ognia. W kolekcji: egzemplarz w wersji Mk IM (z charakterystycznym jasnym płaszczem ze stali nierdzewnej na części wylotowej lufy), numer seryjny U3810, wyprodukowany w 1942 roku w wytwórni John Iglis (Toronto, Kanada), używany przez Armię Brytyjską, uszkodzony, a następnie pod koniec II wojny światowej wyremontowany w Wielkiej Brytanii (na zamku widoczny symbol RSAF Enfield). Drugowojenne zdjęcie przedstawia Veronicę Foster, pracownicę zakładów Inglis, spopularyzowaną przez aliancką propagandę jako "Ronnie, the Bren Gun Girl" i będącą symbolem blisko miliona kobiet pracujących na rzecz wojennego wysiłku Kanady (fot. Library & Archives Canada / PA-119766).
Ręczny karabin maszynowy Bren Mk 3
Wersja "wojenna" standardowego brytyjskiego ręcznego karabinu maszynowego "Bren" opracowana w latach 1943-44 i produkowana od roku 1944. Zakup licencji na opracowany w Czechosłowacji ręczny karabin maszynowy ZGB-33 (wersja erkaemu ZB-26 przystosowana do brytyjskiej amunicji 0.303 cala i dostosowana do specyficznych brytyjskich wymagań) okazał się jedną z najlepszych inwestycji na rzecz uzbrojenia British Army. Żołnierze byli wprost zachwyceni nową bronią, która szybko zasłynęła z niezawodności i celności. Nic więc dziwnego, że wiekszość wyprodukowanych w RSAF Enfield Brenów Mk I wyruszyła jesienią 1939 i wiosną 1940 na kontynent, wraz z Brytyjskimi Siłami Ekspedycyjnymi (BEF). Bardzo szybko, bo już w maju 1940 przyszła katastrofa. Po rozpaczliwej, choć skutecznej ewakuacji większości sił BEF z Dunkierki (ocalono ponad 300 tysięcy ludzi, podczas gdy przed rozpoczęciem operacji najwięksi optymiści uważali, że liczba kilkukrotnie mniejsza już będzie sukcesem) okazało się, że w Belgii i Francji pozostał cały ciężki sprzęt i ponad 90% broni wsparcia. W obliczu spodziewanej niemieckiej inwazji, latem 1940 w jednostkach i magazynach na terenie Wysp Brytyjskich doliczono się zaledwie trzech tysięcy "Brenów" (dla porównania - na kontynencie utracono ich około 27 tysięcy...). Sytuacja wymagała szybkich i zdecydowanych działań. Zakłady Royal Small Arms Factory w Enfield Lock zwiększyły produkcję do maksimum, wdrożono nowe schematy kooperacji z siecią poddostawców (zmobilizowane fabryki pracujące dotąd dla rynku cywilnego), podpisano umowy na dodatkową produkcję w Kanadzie, a równocześnie konstruktorom i technologom postawiono pilne zadanie - skrócić czas wytwarzania i zmniejszyć koszt jednostkowy broni (jeden Bren kosztował prawie tyle, co sześć karabinów Lee-Enfield). Tak powstała wersja Mk II, którą zewnętrznie na pierwszy rzut oka łatwo było odróżnić od oryginalej wersji Mk I - miała czarną lufę (bez charakterystycznego dla Mk I jasnego płaszcza ze stali nierdzewnej), inny kształt kolby i celownik ramkowy w miejsce bębnowego. Samą wesję Mk I, produkowaną równolegle, także nieco uproszczono do postaci Mk IM (M = "Modified"). W roku 1943 pojawiła się kolejna potrzeba zmian. Nowo powstające wojska powietrzno-desantowe potrzebowały broni jak najlżejszej i jak najbardziej "kompaktowej". Podobne zapotrzebowanie na broń jak najkrótszą (wygodniejsze operowanie w gęstych zaroślach) zgłaszały wojska walczące z Japończykami w Azji. Przy okazji, wykorzystując najnowsze osiągnięcia technologii, można było także jeszcze bardziej "odchudzić" karabin i zmniejszyc jego masę. Taka była geneza powstania wersji Bren Mk 3 (w drugiej połowie roku 1944 zmieniono numerację wersji z cyfr rzymskich na arabskie). Nowy karabin otrzymał krótszą lufę (wzorowaną na konstrukcji lufy z Brena Mk II, choć oszczędni Brytyjczycy wykorzystywali także także przerobione lufy z Brenów Mk I) oraz pochodzący także z wersji Mk II celownik ramkowy. Na masie udało sie przyoszczędzić około 1,5 kg, co było niebagatelną wielkością (także z punktu widzenia noszącej broń obsługi). Pierwszy Bren Mk 3 opuścił wytwórnię 26 maja 1944, a dwa miesiące później tę wersję karabinu oficjalnie przyjęto do uzbrojenia. Breny Mk 3 produkowano wyłącznie w Enfield (wbrew publikowanym tu i ówdzie informacjom, kanadyjskie zakłady John Inglis dostarczały jedynie wersje Mk IM oraz Mk II). W Enfield, wyprodukowano także niewielką liczbę Brenów Mk 4, które były w zasadzie identyczne z Mk 3, a desygnat Mk 4 oznaczał, że przerobiono je z "długich" Brenów Mk II przy okazji remontów. Numery seryjne Brenów Mk 3 wyprodukowanych w ramach dwóch pierwszych kontraktów (1944 - 1948) zaczynały sie prefiksem LB ("Lightened Bren"). Breny Mk 3 zdążyły wziąć udział w końcowych działaniach II wojny światowej, ale ich "polem chwały" stała się przede wszystkim wojna koreańska (1950-53), gdzie stanowiły standardowe wyposażenie kontyngentu brytyjskiego i australijskiego. Począwszy od lat pięćdziesiątych większość Brenów dostosowano do nowej amunicji - standardowego naboju 7,62 mm NATO (Breny Mk 3 w tym wariancie przemianowano na L4A2). W tej postaci nadal służyły wojskom Jej Królewskiej Mości aż po konflikt falklandzki (1981) i wojnę w Zatoce Perskiej (1991), po której ostatnie sypiące się już ze starości egzemplarze definitywnie wycofano z użycia (ku sporemu żalowi brytyjskich żołnierzy). Specyfikę użycia taktycznego oraz ukompletowania Brena omówiono przy okazji prezentacji egzemplarza w wersji Mk IM oraz pokrowca na zapasową lufę i przybory. W kolekcji: Bren Mk 3, numer seryjny LB33586 wyprodukowany w RSAF Enfield w roku 1948. Broń używana w Armii Brytyjskiej ("strzałki" odbioru wojskowego), zadbana, chociaż jej stan wyraźnie wskazuje na intensywne wieloletnie użytkowanie. Na archiwalnym zdjęciu (koreanwaronline.com) widoczny jest szeregowy J. "Bluey" Clark, celowniczy Brena Mk3 z 3 Batalionu RAR (Royal Australian Regiment). Zdjęcie wykonano podczas wojny koreańskiej, bezpośrednio po bitwie o wzgórze Maryang San (3 - 8 X 1951). Bitwa ta uznana została za najskuteczniejszą akcję pojedynczego batalionu w całej historii wojsk australijskich - w zacietej i krwawej walce zdobyto i utrzymano ufortyfikowane wysokie wzgórze, bronione przez cała brygadę przeciwnika (obrońcy mieli zatem kilkukrotną przewagę liczebną nad atakującymi).
Pistolet maszynowy Sten Mk II
Brytyjski pistolet maszynowy, skonstruowany na przełomie 1940-41 roku przez Harolda J. Turpina (starszy projektant z Royal Small Arms Factory, Enfield) na podstawie projektu koncepcyjnego majora Reginalda V. Shepherda (inspektor uzbrojenia z Wydziału Projektowania w Ministerstwie Zaopatrzenia). British Army aż do roku 1939 roku nie kryła pogardy dla pistoletów maszynowych, uważanych przez generalicję za „broń gangsterów”, niegodną brytyjskiego żołnierza. Po wybuchu wojny decydenci wpadli natomiast, jak to często bywa, z jednej skrajności w drugą i zarządzili szczegółowe badania porównawcze większości produkowanych wówczas na świecie peemów, aby wybrać ten najlepszy, jako najbardziej godny żołnierza brytyjskiego… Za takowy uznano fiński Suomi Kp/31, ale po wybuchu „wojny zimowej” jego zakup okazał się niemożliwy, gdyż Finowie potrzebowali desperacko każdej sztuki do walki z radzieckim agresorem. Drugi w kolejności, amerykański Thompson M1928 został zakupiony w liczbie 30 tysięcy sztuk, ale aż jedna trzecia tej partii utonęła w Atlantyku wraz z zatopionym transportowcem. W tej sytuacji zdecydowano, że najbezpieczniej będzie jednak podjąć produkcję własnej broni tej klasy. Aby nie kłopotać się opłatami licencyjnymi i prawami własności, skopiowano broń wroga, czyli niemiecki MP-28. Jego produkcja, pod oznaczeniem „Lanchester Mk I” ruszyła w 1940, po czym… armia odmówiła jego przyjęcia, jako zbyt skomplikowanego i drogiego (ostatecznie większość wyprodukowanych egzemplarzy trafiła do Royal Navy). Zaś generałowie zasugerowali zaprojektowanie czegoś nowego, jak najprostszego i najtańszego. Major Shepherd obmyślił zatem wymagania i sposób ich realizacji, a inżynier Turpin zaczął od projektowania nowego mechanizmu spustowego, upraszczając „do bólu” konstrukcję Lanchestera (co zajęło mu ponoć jeden wieczór). Potem doprojektował resztę broni, eliminując wszystko, co mogło być wyeliminowane bez szkody dla jej działania. Zaś major Hearn-Cooper (niesłusznie zapomniany trzeci „ojciec” nowej broni, odpowiedzialny za przygotowanie technologii) opracował proces produkcyjny, w którym prawie wszystkie części były tłoczone z blachy (poza lufą i zamkiem, które wymagały obróbki skrawaniem). Nowy pistolet maszynowy nazwano "Sten". Powszechnie uważa się, że nazwa ta stanowiła akronim nazwisk projektantów ("S" = Shepherd, "T" = Turpin) i pierwszych liter nazwy wytwórni "EN" = ENfield. Natomiast sam Harold Turpin podawał inne wyjaśnienie dwóch ostatnich liter. Według niego "EN" = ENglish (co moze mieć pewne uzasadnienie, jako, że broń tę produkowano głównie w innych wytwórniach, niż RSAF Enfield). Produkcję wielkoseryjną pierwszej wersji Stenów (Mk I) uruchomiono w wytwórni Singer Manufacturing Company (produkującej wcześniej maszyny do szycia), gdzie w latach 1941 - 1942 wyprodukowano ponad 300 tysięcy sztuk tej broni. W międzyczasie, już w 1942, uznano, że Sten Mk I jest nadal zbyt pracochłonny w produkcji (składał się z 59 części i wymagał "aż" 12 roboczogodzin na wytworzenie jednego egzemplarza). W rezultacie opracowano uproszczoną wersję, nazwaną Mk II, która stała się najbardziej masowo wytwarzaną w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Indiach i Australii. Co ciekawe, Steny Mk II w wytwórniach broni właściwie nie tyle produkowano, co składano z części dostarczanych przez licznych poddostawców (wśród których były zarówno poważne firmy, jak i przydomowe warsztaciki). Taki tryb "produkcji" powodował, że dwa egzemplarze Stena, nawet mające kolejne numery seryjne w danej partii, potrafiły się między sobą znacznie różnić jakością wykonania - jeden mógł być względnie "dopieszczony", o wypiaskowanych spoinach, a nawet polerowany, a drugi wyglądał jakby wyszedł spod ręki nietrzeźwego wiejskiego kowala. Łącznie wytworzono nie mniej niż 2 miliony 600 tysięcy Stenów Mk II, w tym parę tysięcy w warunkach okupacyjnych w Europie (zwłaszcza w Polsce i w Danii). Zastępca Szefa Sztabu Imperialnego, generał Gordon MacReady, po zapoznaniu się ze Stenem, uznał go za "najlepszą brytyjską broń od wielu lat". Żołnierze mieli inne zdanie - Steny Mk II nie cieszyły się u nich dobra opinią. Przede wszystkim uważano je za broń zawodną (najsłynniejszy chyba przypadek zacięcia się Stena przytrafił się sierżantowi Josefowi Gabčíkowi podczas zamachu na Obergruppenführera Reinhardta Heydricha w roku 1942 w Pradze). Miały też opinię broni niebezpiecznej dla użytkownika (Sten Mk II upuszczony kolbą na twarde podłoże potrafił w sposób niekontrolowany odpalić i wystrzelać cały magazynek), a także nieergonomicznej, marnej jakości i o topornym wyglądzie. Obdarzano je wymyślnymi epitetami, jak np. „Stench Gun” („Obśmierdła spluwa”), czy „Plumber’s Nightmare” („Koszmar Hydraulika” – to z powodu „rurowego” wyglądu). Ale, dla odmiany, Niemcy z Afrika Korps uważali Stena za broń dużo lepszą od swoich MP-40 gdyż… nie wymagała smarowania (instrukcja wręcz tego zabraniała), zatem na pustyni nie „lepił się” do niej piasek i brud powodujący zacięcia. W 1943 w firmie Lines Brothers opracowano wersję Mk III, którą uproszczono jeszcze bardziej, wręcz do granic możliwości (48 części, 5 i pół roboczogodziny). Wyprodukowano blisko 900 tysięcy egzemplarzy tego modelu. Wiosną 1944 pojawił się natomiast Sten Mk V, zwany „Sten de Luxe”, który stopniowo zastąpił produkowane wcześniej modele. W kolekcji: Sten Mk II numer seryjny FP34483. Producent: ROF Fazakerley, rok 1944 (lufa z charakterystycznym podtoczeniem, dodatkowy przetyczkowy bezpiecznik na zamku, komora zamkowa i gniazdo magazynka produkcji „Ellis & Co” z Birmingham). Co ciekawe, numer serii (prefiks „FP”) oraz nabita obok literka „S” wskazują, że broń początkowo opuściła wytwórnię w konfiguracji z integralnym tłumikiem dźwięku („Special Purpose Sten”). Egzemplarz używany w British Army (widoczny znak odbioru wojskowego).
Pistolet maszynowy Sten Mk. 5
Brytyjski pistolet maszynowy, będący ostatnia produkowaną wielkoseryjnie wersją broni skonstruowanej w 1941 roku przez Harolda J. Turpina (starszy projektant z Royal Small Arms Factory, Enfield) oraz majora Reginalda V. Shepherda (inspektor uzbrojenia z Wydziału Projektowania w Ministerstwie Zaopatrzenia). Nowy model, który pojawił się w styczniu 1944, miał zastąpić poprzednie wersje: Sten Mk II oraz Mk III. Zmiany konstrukcyjne w wersji Mk V miały na celu zwiększenie wygody użytkowania, bezpieczeństwa, niezawodności i celności broni, chociaż w porównaniu do wersji Mk II, dwukrotnie zwiększył się jej koszt jednostkowy i czas wytwarzania. Sten Mk V posiadał drewnianą kolbę z mosiężną stopką (w miejsce dotychczasowych, dość topornych ramowych lub „T-kształtnych”), zmienione urządzenie spustowe, przekonstruowany zamek z dodatkowym bezpiecznikiem, dwa chwyty pistoletowe (chociaż przedni często demontowano, co zostało oficjalnie usankcjonowane w czerwcu 1945). Można go było szybko rozłożyć na trzy podzespoły - kolbę, komorę zamkową i lufę. Gniazdo magazynka, znajdujące się z lewej strony komory zamkowej, dawało się przekręcić pod jej spód, co ułatwiało przechowywanie broni. Na wylocie lufy pojawił się zatrzask do mocowania ówczesnego przepisowego brytyjskiego bagnetu No. 4 Mk II (zwanego "gwoździem"). Od listopada 1944 oznaczenie "Mk V" zmieniono na "Mk 5". Steny Mk V / Mk 5 produkowano wielkoseryjnie w wytwórniach w ROF Fazakerley, ROF Maltby oraz ROF Theale (łącznie około 500 tysięcy egzemplarzy). Jakość wykonania, o lata świetlne przewyższająca „prostackie” Mk II i Mk III poskutkowała nadaniem broni nieoficjalnej nazwy „Sten de Luxe”). Stenów Mk V użyli po raz pierwszy brytyjscy spadochroniarze podczas desantu w Normandii (mieli je żołnierze 9 Batalionu Spadochronowego pułkownika Terence Otway’a, biorący udział w ataku na niemiecką baterię w Merville), natomiast w większej liczbie peemy te znalazły się na wyposażeniu 1st Airborne Division generała Roberta Urquharta podczas nieszczęśliwej operacji "Market-Garden" (wrzesień 1944). Co do żołnierzy 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej generała Sosabowskiego biorących udział w tej akcji, większość źródeł jest zgodna, że skakali oni wówczas uzbrojeni w Steny Mk II, ale np. Leroy Thompson w publikacji "The Sten Gun" zamieszcza zdjęcie polskiego spadochroniarza, uzbrojonego w Mk V (chociaż być może jest to zdjęcie z okresu po „Market-Garden”). W latach pięćdziesiątych oznaczenie broni zmieniono na L52. Następcami Stenów w Armii Brytyjskiej zostały pistolety maszynowe Sterling-Patchett. Kaliber 9 mm, magazynek na 32 naboje. W kolekcji: Sten Mk 5 numer seryjny AO7554, wyprodukowany w ROF Theale (? oznakowanie niewyraźne) prawdopodobnie na początku 1945 roku. Broń znajdowała się na wyposażeniu Armii Brytyjskiej.
Karabin Lee Enfield SMLE Mk III*
Oficjalna pełna nazwa: Short, Magazine Lee–Enfield Mk III*. Przepisowy karabin Armii Brytyjskiej w latach 1907 - 1957. Stanowił modyfikację karabinu SMLE Mk III (uproszczono m. in. celownik oraz konstrukcję podajnika naboi). Broń zasłynęła z celności, szybkostrzelności i charakterystycznego wyglądu ("tęponosa" obudowa wylotu lufy). Produkowany początkowo w Royal Small Arms Factory Enfield, później także przez Birmingham Small Arms Factory, London Small Arms Company, Lithgow Small Arms Factory (Australia) oraz Rifle Factory Ishapore (Indie). W maju 1926 oznaczenie typu broni zmieniono na: Rifle No. 1 Mk III*. Podczas II wojny światowej karabiny tego typu były standardowo na wyposażeniu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, chociaz do 1944 zostały zastąpione nowszym modelem - Rifle No.4) Kaliber 7,69 mm (.303 cala), magazynek na 10 naboi. Ciekawostka: SMLE dzierży od 1914 roku do dziś niepobity rekord szybkiego i celnego ognia w kategorii karabinów powtarzalnych (przeładowywanych ręcznie) - 38 pocisków ulokowanych w celu o średnicy 300 mm, z odległości 300 yardów (ok 270 m) w czasie jednej minuty (rekord ustanowił sierżant Alfred Snoxall, instruktor wyszkolenia strzeleckiego). Wobec braku szczegółowej dokumentacji, ten niesamowity rezultat bywa czasem kwestionowany, jako fizycznie niemożliwy do osiągnięcia. Skądinąd jednak, bezdyskusyjny i potwierdzony przez świadków wynik 36 celnych trafień (czyli zaledwie o 2 mniej) w analogicznych warunkach uzyskał w 1908 roku sierżant Jesse Wallingford (również instruktor wyszkolenia strzeleckiego, a przy tym złoty medalista Igrzysk Olimijskich, a w roku 1915 odznaczony Military Medal za walki na Gallipoli). Wynik Wallingforda został wyrównany dopiero w roku 2015 (!). W kolekcji: egzemplarz nr H20511, wyprodukowany przez Birmingham Small Arms Factory w roku 1917. Używany przez Armię Brytyjską, w okresie międzywojennym zmagazynowany, następnie po remoncie ponownie przyjęty na stan Armii i używany podczas II Wojny Światowej. Po demobilu przerobiony na broń jednostrzałową (zablokowany magazynek) i sprzedany na rynek cywilny.
Karabin Lee-Enfield No. 4 Mk I ("Rifle No 4 Mk I")
Broń opracowana w latach dwudziestych XX wieku, mająca zastąpić karabiny Lee-Enfield SMLE (w owym czasie przemianowane na "Rifle No. 1 Mk III/III*"). Nowa broń miała być przede wszystkim lepiej przystosowana do produkcji wielkoseryjnej. Oczekiwano także polepszenia celności na większych odległościach przy zachowaniu szybkostrzelności jaką miały SMLESMLE. "Karabin numer 4" wyposażono w nową konstrukcyjnie, cięższą lufę. Lufa ta, w odróżnieniu od konstrukcji SMLE, nie miała sztywnego połączenia z łożem (była to więc tzw lufa pływająca). Zmieniono też konstrukcję komory zamkowej, a także wprowadzono nowy celownik przeziernikowo-ramkowy, zamocowany nad zamkiem (dzięki czemu wydłużyła się linia celowania i skrócił się czas uchwycenia celu, nawet przez słabiej wyszkolonych żołnierzy). Zmiany konstrukcyjne oraz technologiczne spowodowały w rezultacie, że karabiny SMLE oraz "No. 4" mimo bardzo podobnego wyglądu, miały niewiele części wspólnych. Do nowego karabinu opracowano też nowy bagnet kłujący, oznaczony również No. 4 (Mk I / Mk II), mocowany na lufie (a nie pod nią, jak dotychczas). Z racji swojego wyglądu, szybko zaczął być nazwany przez żołnierzy "gwoździem", albo "świniobojem" ("pig sticker"). Z uwagi na duże zapasy karabinów SMLE, pozostałych po I wojnie światowej, "Rifle No. 4" przyjęto formalnie do uzbrojenia dopiero 15 listopada 1939, ale produkcja i tak rozkręcała się dość powoli (zakłócały ją dodatkowo niemieckie bombardowania brytyjskich ośrodków przemysłowych). W rezultacie pierwsze egzemplarze trafiły w ręce żołnierzy dopiero w roku 1942, kiedy produkcja osiągneła skalę masową. Niestety, własnie ta produkcja na wielka skalę odbiła się dość negatywnie na jakości broni. W wielu karabinach No 4 zacinały się zamki (rzecz praktycznie niespotykana w starych SMLE), słabe sprężyny w magazynkach nie podawały nabojów, a same magazynki czasami nawet "nie chciały zmieścić" przepisowych 10 sztuk amunicji. W toku produkcji wprowadzono także nowy, uproszczony dwupołożeniowy celownik przerzutowy (wyskalowany na 300 i 600 jardów), który po wojnie zastępowano ponownie standardowym celownikiem przeziernikowo-ramkowym, umożliwiającym celowanie precyzyjne do 1000 jardów. Karabiny wyprodukowane po 1945 (głównie wersja Mk II) charakteryzowały się zdecydowanie wyższą jakością wykonania od wojennej "masówki". Jakość tych ostatnich podnoszono zaś przy okazji remontów w latach 1946-48. Łącznie wyprodukowano około 4 miliony 250 tysięcy sztuk karabinów No. 4. Podczas wojny produkcję ulokowano głównie w nowych zakładach ROF Fazakerley, ROF Shirley i ROF Maltby, w wytwórni BSA w Birmingham oraz w Kanadzie (Long Branch) i w USA (Savage Arms w Massachusetts). Cena jednego egzemplarza karabinu No 4 w roku 1943 wynosiła 7 funtów i 15 szylingów (stanowiło to mniej więcej równowartość 260 funtów w roku 2017. Z karabinami tymi szli do boju również żołnierze 1 Dywizji Pancernej gen. Maczka i 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej gen. Sosabowskiego. Karabiny No. 4 pozostały na uzbrojeniu Armii Brytyjskiej do roku 1957 (kiedy to zastąpiono je karabinami samopowtarzalnym L1A1, czyli licencyjną wersją belgijskiego FN-FAL), ale ich odmiana specjalna, oznaczona L42A1, była używana przez snajperów Jej Królewskiej Mości aż do 1982. W wielu miejscach świata "Lee-Enfieldy" uczestniczyły w działaniach bojowych do czasów jeszcze bardziej współczesnych (zob. zdjęcie mudżahedina Kumara pochodzące z sierpnia 1985, czyli z okresu walk z radzieckimi interwentami), a tu i ówdzie można wciąż je zobaczyć w rękach rozmaitych lokalnych watażków w Azji i Afryce. Kaliber 7,69 mm (0,303 cala). Magazynek dziesięcionabojowy. Ciekawostka: kanadyjska formacja "Canadian Forces Arctic Rangers" (zajmujaca się m. in ochroną arktycznych obiektów i baz przed atakami niedźwiedzi) na początku XXI wieku postanowiła zastapić wciąż używane leciwe karabiny No. 4 jakimś bardziej nowoczesnym typem broni. Po przeprowadzonych badaniach i testach, w których podstawowymi kryteriami było: niezawodne działanie w warunkach arktycznych, celność i skuteczność ognia, ku zdumieniu wszystkich okazało się, że najlepiej wypadły... ich stare No. 4, których użyto w badaniach wyłącznie w celach porównawczych. W kolekcji: karabin "Rifle No. 4 Mk I" o numerze seryjnym MA21185, wyprodukowany w ROF Fazakerley najprawdopodobniej w drugiej połowie 1944 (brak nabitego roku produkcji, ale na ten okres wskazują m. in prefiks numeru seryjnego i uproszczona wersja celownika przeziernikowego). Karabin używany w Armii Brytyjskiej ("strzałki" odbioru wojskowego). W okresie powojennym przeszedł remont generalny (FTR = "Factory Thorough Repair").
Karabin Lee Enfield No. 5
Karabin skonstruowano w 1944 jako skróconą i lżejszą wersję przepisowego brytyjskiego karabinu wojskowego Lee Enfield No. 4. Przeznaczony początkowo dla wojsk powietrzno-desantowych, był równiez używany przez żołnierzy 14 Armii na froncie birmańskim (walki z Japończykami) i podczas powojennych walk z komunistyczną partyzantką na Malajach. Ceniony za poręczność, przy zachowaniu większości zalet "długich" karabinów No. 1 Mk III oraz No. 4 (w tym legendarnej szybkostrzelności). Produkowany w latach 1944 - 1947 przez Royal Ordnance Factory (ROF) Fazakerley oraz Birmingham Small Arms Factory. Wyprodukowano łacznie ok 250 000 egzemplarzy. W 1947 uznany za broń niecelną i wycofany z uzbrojenia (co jest interesujące, zważywszy, że egzemplarze, które po wojnie znalazły się na rynku cywilnym, były cenione przez myśliwych i strzelców sportowych właśnie za celność). Broń znana jest obecnie jako "Jungle Carbine", chociaż nazwa ta nie była używana przez żołnierzy brytyjskich, a pojawiła się dopiero wiele lat po wojnie jako element marketingowy przy sprzedawaniu karabinów z demobilu. W kolekcji: karabin wyprodukowany w lutym 1945 przez ROF Fazakerley, numer seryjny H2845, używany w Armii Brytyjskiej, po wojnie sprzedany na rynek cywilny i przerobiony na broń jednostrzałową (zablokowany magazynek).
Pistolet maszynowy Thompson M1928A1
Broń skonstruowana przez Oscara Payne'a z wytwórni Auto Ordnance na podstawie koncepcji i wstępnego projektu generała Johna T. Thompsona. Pierwszy model wszedł do produkcji seryjnej w roku 1921, a od 1928 produkowano ulepszoną wersję. "Thompsony" zyskały dwuznaczną sławę w latach prohibicji w USA - jako broń gangsterów ale również broń policji oraz FBI. Pistolety maszynowe M1928 miały kilka charakterystycznych cech - dwa chwyty pistoletowe (przedni i tylni), bębnowe magazynki na 50 lub 100 naboi (choć często stosowano też pudełkowe na 20 lub 30 naboi), odłączane masywne drewniane kolby, osłabiacz podrzuty na końcu lufy (tzw kompensator Cuttsa). Również nietypowa była zasada działania broni - odrzut zamka półswobodnego z wykorzystaniem tzw "efektu Blisha" w postaci elementu ryglującego zamek siłą tarcia. W roku 1938 broń przyjęto do uzbrojenia armii amerykańskiej, jednak wojskowi szybko zażądali modyfikacji przedniego chwytu - zamiast pistoletowego miał mieć kształt podłużnego łoża. Tak zmodyfikowany wariant oznaczono M1928A1. Wojsko zdecydowanie wolało też magazynki pudełkowe, z powodu większej pewności ich działania w trudnych warunkach. Thompsony M1928 oraz M1928A1 charakteryzowały się bardzo wysoką jakością wykonania. Produkowano je w dwóch wytwórniach: Auto Ordnance oraz Savage Arms. W latach 1928 - 1941 wyprodukowano łącznie około 300 tys. egzemplarzy (większość w wersji M1928A1). Od 1942 produkowano dla wojska nowy, znacznie uproszczony model M1 (później M1A1), lepiej dostosowany do masowej produkcji (1,4 mln sztuk w latach 1942-45). Podczas II wojny światowej używane były przez żołnierzy koalicji antyhitlerowskiej, również w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie (zwłaszcza w II Korpusie na froncie włoskim). Niewielka liczba trafiła także do Armii Krajowej (zrzuty), gdzie ceniono je za siłę ognia i jakość wykonania, chociaż wykorzystywano bardzo oszczędnie z uwagi na skromne zapasy nietypowej amunicji. M1928A1 był bronią ciężką (prawie 5 kg) i solidną, kosztowną w produkcji i wymagał starannej obsługi, ale rekompensował to celnością (zwłaszcza przy strzelaniu ogniem pojedynczym), siłą ognia przy strzelaniu seriami oraz ogromną mocą obalającą pocisków. Po II wojnie światowej Thompsony M1928A1 szybko wycofano z uzbrojenia wojsk (wersja M1 pozostała w użyciu do lat 50-tych), ale FBI używało ich aż do lat siedemdziesiątych XX wieku. Kaliber 11,43 mm na nabój 11,43 x 23 mm Colt (0,45 ACP). W kolekcji: pistolet maszynowy M1928A1 z magazynkiem pudełkowym 30-nabojowym (produkcji "The Seymour Products Co"). Broń wyprodukowana pod koniec 1941 w wytwórni Savage Arms, numer seryjny S-443787.
Rewolwer Enfield No. 2 Mk I
Przepisowy rewolwer Armii Brytyjskiej, opracowany w Królewskiej Wytwórni Broni Strzeleckiej w Enfield w roku 1927 i przyjęty do uzbrojenia w 1932 r. Zewnętrznie i konstrukcyjnie bardzo podobny do rewolweru Webley Mk IV (co stało się przyczyna procesów sądowych między firma Webley a brytyjskim rządem, zakończonych ugodą). Był to ostatni, nowy typ rewolweru wprowadzony do uzbrojenia jakiejkolwiek armii w Europie. Od 1938 stopniowo zastępowany przez uproszczoną wersję, oznaczoną Enfield No. 2 Mk I*. Po II wojnie światowej został uznany za broń przestarzałą, ale wycofano go z uzbrojenia dopiero w 1957 roku (faktycznie używano do 1969). Obecnie broń w oryginalnej konfiguracji jest dość rzadko spotykana, gdyż większość egzemplarzy w trakcie eksploatacji zmodyfikowano do wspomnianego uproszczonego standardu Mk I*. Enfield No. 2 Mk I, jak wiekszość brytyjskiej broni z tego okresu, był bardzo celny. Strzelał zarówno po ręcznym napięciu kurka, jak i z samonapinania (SA/DA). Jak na rewolwer, miał całkiem wysoką szybkostrzelność praktyczną (jego konstrukcja umożliwiała szybkie usuwanie łusek i ładowanie nowych nabojów). Broń tego typu używana była podczas II wojny światowej również przez oficerów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (w Wlk. Brytanii i w II Korpusie Andersa). W kolekcji: egzemplarz o numerze seryjnym G130, wyprodukowany w 1939 przez zakłady RSAF Enfield (ostatni rok produkcji przed przestawieniem sie na model Mk I*).
Rewolwer Enfield No. 2 Mk I*
Ostatni przepisowy rewolwer Armii Brytyjskiej, stanowiący modyfikację rewolweru Enfield No. 2 Mk I. Owo pojawienie się "gwiazdki" w nazwie oznaczało w rzeczywistości sporą różnicę w sposobie działania i wyglądzie broni - rewolwer No.2 Mk I* strzelał wyłacznie z samonapinania, jego kurek pozbawiono ogona, zmienił się także kształt okładek kolby. Rewolwer przyjęto do uzbrojenia w 1938 r., a wycofano w 1957 (w praktyce używano go do 1969). Enfield No. 2 Mk I* często nazywany jest "rewolwerem czołgistów", gdyż przez wiele lat pokutowała opinia, że oryginalne rewolwery w wersji Mk I noszone przez załogi czołgów, zaczepiały ogonem kurka o kable i przewody wewnątrz pojazdów, co miało być powodem zmiany konstrukcji broni. W rzeczywistości jednak, modyfikacja wynikała z chęci ułatwienia produkcji wielkoseryjnej i uproszczenia systemu szkolenia użytkowników. Łącznie wyprodukowano ponad 250 000 egzemplarzy (wliczając w to przerobione rewolwery No. 2 Mk I). Broń tego typu używana była podczas II wojny światowej również przez oficerów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (w Wlk. Brytanii i w II Korpusie Andersa). W kolekcji: egzemplarz o numerze seryjnym H9686, wyprodukowany w 1940 przez zakłady RSAF Enfield
Rewolwer Webley Mk IV (0.380")
Broń opracowana w wytwórni Webley & Scott Ltd z Birmingham, w latach dwudziestych XX wieku, jako następca brytyjskiego przepisowego rewolweru oficerskiego Webley Mk VI z lat I wojny światowej (o imponującym kalibrze 0,455 cala = 11,56 mm). Przyczyną opracowania były uwarunkowania ekonomiczne - dotychczasowe rewolwery Mk VI, a zwłaszcza "artyleryjska" amunicja do nich, były zbyt drogie w okresie powojennych problemów finansowych British Army, więc wojsko postanowiło wprowadzić rewolwery o mniejszym kalibrze - 0,38 cala (9,65 mm). Webley rozpoczął prace projektowe bez sformalizowanego kontraktu (trochę na zasadzie "dżentelmeńskiego porozumienia"), co doprowadziło do nieprzyjemnej sytuacji, gdy Królewska Wytwórnia Broni Strzeleckiej w Enfield, niebawem opracowała prawie identyczny rewolwer, nazwany Enfield No 2 Ponieważ Armia Brytyjska zdecydowała o przyjęciu rewolweru z wytwórni państwowej, Webley wdał sie w proces sądowy z rządem (roszczenia częsciowo uznano) i rozpoczął produkcję swojej broni na rynek cywilny oraz dla policji (brytyjskiej, irlandzkiej oraz kolonialnej). Po wybuchu II wojny światowej okazało się, że Enfield (produkujący też inne rodzaje broni) nie jest w stanie wyprodukować niezbędnej liczby wojskowych rewolwerów. W tej sytuacji rząd "przeprosił się" z Webley'em i zamówił wielkoseryjną produkcję modelu Mk IV na potrzeby sił zbrojnych. Łącznie wyprodukowano ponad 170 tysięcy egzemplarzy tej broni, która używana była przez wojska Wspólnoty Brytyjskiej oraz inne sojusznicze (m. in. przez oficerów Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie). Po II wojnie światowej rewolwery Webley szybko wycofano z uzbrojenia wojsk brytyjskich, ale do dzisiaj można spotkać je w użyciu w różnych krajach świata, gdyż dość powszechnie uważa się je za broń doskonale dopracowaną, niezawodną, ergonomiczną i bardzo celną. Ciekawostka: ponieważ wyroby firmy Webley zawsze słynęły z wysokiej jakości, którą ciężko było utrzymać w warunkach masowej produkcji wojennej, stąd rewolwery Mk IV produkowane w tym okresie oznaczano na szkielecie napisem "War Finish", bedącym swoistym usprawiedliwieniem. W kolekcji: rewolwer Webley Mk IV wyprodukowany w latach II wojny światowej (prawdopodobnie w 1944), numer seryjny 136665.
Pistolet FN HP ("Browning Hi-Power")
Belgijski pistolet samopowtarzalny kalibru 9 mm (na nabój Parabellum), skonstruowany w roku 1928 przez Dieudonne'a Saive'a (dyrektora technicznego zakładów Fabrique Nationale d'Armes de Guerre - FN). Jeden z najbardziej znanych, udanych i najbardziej długowiecznych pistoletów w historii. Jego nazwa marketingowo nawiązywała do postaci zmarłego dwa lata wcześniej Johna M. Browninga (swego czasu głównego konstruktora zakładów FN) oraz do znacznej pojemności magazynka (13 nabojów). Nowy pistolet opracowano przede wszystkim z myślą o eksporcie - próbowano nim zainteresować m. in. siły zbrojne Francji oraz Polski (w której nawet w 1929 zdecydowano o jego przyjęciu, z czego jednak niebawem się wycofano, a rezultatem tego całego zamieszania stało się opracowanie ViS-aViS-a). Produkcję seryjną pistoletów FN HP (w stosunkowo niewielkich ilościach, dla sił zbrojnych m. in. Belgii, krajów bałtyckich i południowoamerykańskich) podjęto w roku 1935, natomiast wielka kariera tej broni rozpoczęła się w roku 1937, kiedy kilkadziesiąt tysięcy egzemplarzy zamówiły Chiny. Kolejny przełom nastąpił w roku 1940, gdy Niemcy zajęli Belgię, przejęli zakłady FN i natychmiast docenili produkowane tam pistolety. Wkrótce doszło do interesującej sytuacji - w belgijskim Herstal produkowano FN HP (łącznie prawie 320 tysięcy sztuk) dla Wehrmachtu, Waffen-SS oraz spadochroniarzy Luftwaffe, a równoczesnie w zakładach Johna Inglisa w Kanadzie, inżynier Saive po ucieczce z Belgii odtworzył dokumentację i technologię produkcji pistoletu, który miano wytwarzać na potrzeby alianta - czyli Chińczyków (którzy chcieli kupić kolejne 150 tysięcy sztuk!). Ostatecznie jednak, wskutek różnych zawirowań, większość produkcji Inglisa, zamiast do Chin, trafiła do kanadyjskich sił zbrojnych oraz do British Army. Brytyjscy spadochroniarze z 6th Airborne Division użyli ich w trakcie operacji "Varsity" (forsowanie Renu w marcu 1945), podczas której ich przeciwnikami byli m. in. żołnierze niemieccy z 7. i 8. Dywizji Strzelców Spadochronowych, posiadający na wyposażeniu te same pistolety... Po wojnie zaś, aż do końca XX wieku, pistolety FN HP jeszcze bardziej rozprzestrzeniły się w siłach zbrojnych, jednostkach specjalnych oraz policjach i formacjach paramilitarnych Europy i świata (używano ich łącznie w 93 krajach, w tym do niedawna w Polsce przez operatorów JW "Grom"). W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ich konstrukcję poważnie zmodernizowano, co spowodowało, że części oraz podzespoły nowych i starszych egzemplarzy przestały być zamienne (zob. Browning BHP Mk 3). Produkcję pistoletów HP w zakładach FN w Herstal zakończono w roku 2017, czyli po 90 latach od jego skonstruowania. W kolekcji: pistolet "Browning FN HP" o numerze 60199 wyprodukowany przez zakłady FN w Herstal (Belgia) prawdopodobnie w roku 1940. Egzemplarz jest w pełni zgodny numerycznie, ma poprawne dla tego okresu znaki odbioru belgijskiego (w tym personalną sygnaturę kontrolera, którym był August Jamart) oraz słabo widoczne Waffenamty na zamku i lufie. Ciekawy jest jednak fakt, że chwyt pistoletu ma wycięcie pod kolbę-kaburę, ale na zamku znajduje się stały celownik (według literatury takie połączenie podzespołów jest niestandardowe - egzemplarze z wycięciem pod kolbę powinny mieć celowniki regulowane). Może to wskazywać na powojenny remont broni.
Rkm Bren - pokrowiec na zapasowa lufę i przybory
Eksponat stanowi uzupełnienie eksponatów: "Ręczny karabin maszynowy Bren Mk IM" oraz "Ręczny karabin maszynowy Bren Mk 3". Pokrowiec na zapasową lufę (oficjalnie zwany "Holdall Bag"), zgodnie z regulaminem noszony przez amunicyjnego ("Number 2") sekcji Brena w drużynie piechoty. Prezentowany egzemplarz wyprodukowano w 1944 roku, niestety, poza rokiem produkcji i słabo widoczną "strzałką" odbioru wojskowego, pozostałe znaki sa nieczytelne. Zawartość (według instrukcji "Small Arms Training Vol. I Pamphlet No 4 - Light Machine Gun" z 1942): 1. W pokrowcu: zapasowa lufa, kijek drewniany (na którym mocowano szczoteczkę do czyszczenia rury gazowej) 2. Lewa górna kieszeń zewnętrzna: zapasowy zamek (o ile został wydany obsłudze), czyste szmatki 3. Centralna górna kieszeń zewnętrzna: szczoteczka miękka, szczoteczka druciana, wycior miękki (sznurkowy) do lufy 4. Prawa górna kieszeń zewnętrzna: pojemnik ze smarem grafitowym 5. Kieszeń centralna zewnętrzna: inne narzędzia i materiały (szczotki itp), 6. Kieszeń dolna zewnętrzna: pojemnik z zapasem smaru płynnego (oliwy) Oprócz tego celowniczy (Number 1) nosił mały futerał (zwany "Wallet" / "Portfel") z oliwiarką, uniwersalnym narzędziem, wyciorem miękkim, czystymi szmatkami oraz pudełeczkiem z drobnymi częściami zapasowymi i przetyczkami.
Muzea
Wystawa otwarta dnia: 27 sierpnia
